دکتر مجتبی مقصودی

دانشیار رشته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی


دانشیار رشته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

طبقه بندی موضوعی
بایگانی
آخرین نظرات

۳ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «مهاجرین» ثبت شده است

۰۷
شهریور

مرز و مهاجرت

بررسی وضعیت دوگانه مهاجرین افغانستانی و اوکراینی

 

مجتبی مقصودی[1]

دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی. تهران. ایران.

 

فصلنامه علوم و فنون مرزی

دوره 12، شماره 1، شماره پیاپی 44، بهار 1402. صفحه 126-145.

 

 

چکیده:

تحولات و تلاطمات سیاسی- نظامی در دو کشور افغانستان و اوکراین ناشی از جنگ داخلی و تهاجم خارجی در دو ساله اخیر علاوه بر آلام و رنج های بی شمار و خسارات گسترده، موج گسترده ای از مهاجرت مردم این دو کشور را به سوی دیگر کشورها موجب شد. جدای از ابعاد و پیامدهای خطیر و چند وجهی این وضعیت هم بر جامعه مهاجرین و هم کشورهای مقصد، تمرکز این مقاله بر بازنمایی سیاست های مرزی متفاوت و گاه متعارض اروپائیان در قبال مهاجرین است که با معیارهای هویتی سنجیده شده و مبنای مواجهه با آنان قرار گرفته است.

مرزها به مثابه پدیده های چندوجهی؛ علاوه بر وجه سرزمینی - جغرافیایی و سیاسی، از وجوه هویتی - فرهنگی برخوردار بوده و همزمان با دو کارکرد "همبستگی ساز و وحدت آفرین" در درون جوامع ملی و "تمایز و تفکیک" با دیگر جوامع مورد شناسایی قرار می گیرند. در کنار این رویکرد، برخی از صاحبنظران مطالعات مرزی با تکیه بر ملاحظات هویتی، امروزه بر کارکردها و ابعاد جدیدی از مرز چون تأثیر مهاجرت ها بر مرزها تأکید دارند.

این مقاله با اتخاذ رویکردی کیفی و با تکیه بر تحلیل‌های آماری ثانویه، در چارچوب روش توصیفی و تحلیلی عمیق، ضمن بررسی رابطه میان موضوع مرز و مهاجرت، با طرح این سئوال اساسی که چرا برخلاف تعهدات حقوق بشری دولت های اروپایی؛ پناهجویان و مهاجران در رژیم مرزی اروپایی به "متمدن اروپایی" و "غیرمتمدن خاورمیانه ای" ارزش گذاری و تقسیم می شوند؟ و چرا و چگونه مطابق با این دسته بندی، نحوه مواجهه و رفتار با هریک متفاوت می گردد؟

نویسنده مقاله با انتخاب رهیافت انتقادی و بررسی سیاست های دوگانه در مواجهه با مهاجران و پناهندگان این فرضیه را مطرح می سازد که اتخاذ رویکردهای دوگانه از سوی این کشورها مبتنی بر ملاحظات هویتی بوده و ممانعت از مهاجرت به روشهای گوناگون از جمله اقامت دهی در کشورهای ثالث تا امنیتی سازی، جلوگیری از ورود مهاجران و حصارکشی در مرزها را از یک سو در برابر مهاجران آسیایی و افریقایی و استقبال گرم و حفاظت موقت در مواجهه با مهاجران اوکراینی را دربر می گیرد.

 

کلید واژگان:

مهاجرت، مرز، رژیم مرزی، مهاجران افغانستانی، مهاجران اوکراینی، سیاست دوگانه، اتحادیه اروپا

 

[1] -  ایمیل نویسنده مسئول: maghsoodi42@yahoo.com

https://orcid.org/0000-0001-6753-9738

 

  • مجتبی مقصودی
۰۶
مرداد

 

آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری مرتبط با مهاجران افغانستانی در ایران

     نویسنده: مجتبی مقصودی  

دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

 10.22059/JPPOLICY.2022.87951

فصلنامه سیاستگذاری عمومی. دوره 8، شماره 2، تیر1401

 

چکیده:

حضور دیرینه و گسترده­ مهاجران افغانستانی در ایران فرصت­ ها و چالش‌هایی را برای ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی امنیتی کشور به وجود آورده و متعاقب آن سیاستگذاری­ های پراکنده‌ای در این خصوص انجام شده است.

در این پژوهش تلاش داریم تا با بهره گیری از استراتژی های چهارگانه جامعه پذیری مهاجران «جان دبلیو بری» به بازخوانی آسیب شناسانه سیاست­گذاری­ های این حوزه اقدام نماییم. سؤال اصلی «مهم­ترین آسیب­ سیاستگذاری در روند  مهاجرت، ورود و اقامت مهاجران افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران چیست؟» و فرضیه اصلی «سیاست‌گذاری های نامناسب به لحاظ وضع قوانین و مقررات، منجر به عدم تمهید و کاربست برنامه جامع جامعه پذیری اتباع افغانستانی در ایران از سوی نظام شده است که مهم ترین آسیب در مواجهه با روند ورود بی رویه و اقامت مهاجران افغانستانی محسوب می‌شود» می‌باشد. در ادامه از طریق روش کیفی با بررسی آثار و اسناد؛ وضعیت آموزش، تحصیلات، اشتغال و حقوق شهروندی مهاجران افغانستانی در ایران مطالعه شده و سیاستگذاری­ های هر حوزه و اعوجاجات، کمبودها و نارسایی های آن به تفکیک آسیب­ شناسی می­شود.

 

کلیدواژه ها: مهاجرت ، اتباع بیگانه ، جامعه‌پذیری ، افغانستان ​​​​​​​، سیاستگذاری ​​​​​​​​​​​​​​، آسیب‌شناسی

 

  • مجتبی مقصودی
۱۸
مرداد

امنیت ایران و افغانستان به یکدیگر گِرِه خورده است

علاقه‌مندی جامعه افغانستان به تحصیل در ایران

سفیر افغانستان و دو تن از کارشناسان ایرانی مسائل بین‌الملل طی میزگردی با موضوع «افغانستان نگاهی از درون» با اشاره به اشتراکات فرهنگی و تاریخی ایران و افغانستان بر افزایش فعالیت‌های علمی، فرهنگی و آموزشی 2 کشور تاکید کردند.

به گزارش خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس، «نصیر احمدنور» سفیر افغانستان در تهران در میزگرد افغانستان نگاهی از درون، گفت: ایران و افغانستان دارای مشترکات فراوانی هستند و در حوزه پیرامونی خود برای توسعه زبان و ادبیات فارسی و توسعه تمدن مشترک به یکدیگر کمک کرده‌اند.سفیر افغانستان در تهران با اشاره به این که ایران و افغانستان به یکدیگر نیاز دارند و سرنوشتشان یکی است، افزود: یکی از مهمترین ویژگی‌های افغانستان، استعمارستیزی و آزادگی است.

احمدنور خاطرنشان کرد: در افغانستان کسی می‌تواند جایگاه مطلوب داشته باشد که از جایگاه صداقت، دوستی و منافع مشترک سخن بگوید. همچنین آنچه آزاردهنده برای ملت افغانستان است فریب، دروغ و نیرنگ است.

وی افزود: در افغانستان جایگاه برای همه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وجود دارد به شرطی که تضاد منافع با افغانستان، زورگویی و رقابت با مردم این کشور نداشته باشند.احمدنور با اشاره به حضور مهاجران افغانستانی در ایران اظهار داشت: مهاجرت افغانستانی‌ها به همه نقاط دنیا به‌ دلیل تجاوز شوروی به افغانستان صورت گرفته و این درحالی بوده است که ما در آن زمان بهترین روابط را با شوروی داشتیم.

سفیر افغانستان در تهران گفت:‌ مهاجران افغانستان بعد از شکست شوروی به کشورشان بازگشتند، ولی وقتی طالبان در افغانستان روی کار آمد، مجدداً مهاجرت‌ها افزایش پیدا کرد، اما وقتی دولت متمرکز در این کشور روی کار آمد و توسعه و پیشرفت در این کشور آغاز شد، مهاجران در حال بازگشت به کشور خود هستند.تروریسم و افراط‌گری بلای جان منطقه و نظام بین‌الملل

احمدنور افزود: تروریسم و افراط‌گری در حال حاضر بلای جان منطقه و نظام بین‌الملل شده و ای کاش اقدامات جنایتکارانه آنها به اسم اسلام صورت نمی‌گرفت.وی با بیان اینکه داعش هنوز کار خود را در عراق و سوریه تمام نکرده و در فکر ایجاد «خراسان بزرگ» است، گفت: گروهک تروریستی داعش به فکر ایجاد مشرق اسلامی در منطقه جغرافیایی ایران، افغانستان، آسیای میانه، شبه قاره هند و بخشی از چین است.

سفیر افغانستان در تهران با تاکید بر این که گروه داعش ماهیانه بیش از هزار دلار به نیروهای‌ خود حقوق می‌دهد، اظهار داشت:  مبارزات افغانستان در برابر تکفیر و افراط امری عادی شده، اما در این راه هزینه جانی و مالی زیادی نیز پرداخت کرده‌ایم.مردم افغانستان از مبارزه با افراط‌گرایان خسته نشوند

احمدنور افزود: نباید شرایط به گونه‌ای شود که مردم افغانستان از مبارزه با تکفیر و افراط خسته شوند که در آن صورت شرایط منطقه بسیار سخت خواهد بود.سفیر افغانستان در تهران گفت: با اینکه نیروهای نظامی افغانستان تروریست‌های زیادی را در کشورشان از بین بردند، اما کارخانه‌های تولید تروریست همچنان فعال هستند.احمدنور با بیان اینکه منطقه و عرصه بین‌الملل به خوبی متوجه پیامدهای منفی تروریسم و افراط شده است، اظهار داشت: اگر دولتی شکست بخورد، حتماً تروریست‌ها به سراغ کشورهای دیگر خواهند رفت و این موضوع به مانند زنجیر خواهد بود.وی در پایان گفت: ایران برای نقش فعال خود در منطقه و بین‌الملل همراهی بهتر از افغانستان نخواهد داشت.شناخت افغانستان به فهم بیشتر از خاورمیانه کمک خواهد کرد

در ادامه این میزگرد، «مجتبی مقصودی» عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز ایران و کارشناس مسائل بین‌الملل، گفت: شناخت افغانستان برای همه ما لازم است، زیرا این شناخت می‌تواند به فهم بیشتر ما از خاورمیانه کمک کند.وی افزود: افغانستان در طول ده‌های اخیر محل مداخله قدرت‌های منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و همسایه‌هایش بوده و هم‌اکنون نیز برخی دخالت‌ها در آن وجود دارد.ایران و افغانستان دو ملت با یک سرنوشت هستند

مقصودی اظهار داشت: جامعه افغانستان، جامعه‌ای در حال توسعه و پیشرفت است، ضمن اینکه دارای برخی مشکلات و کاستی‌ها نیز می‌باشد، ولی تلاش دارد این خلاء را مرتفع کند.این استاد دانشگاه تصریح کرد: جامعه ایران و افغانستان دارای دو ملت با یک سرنوشت و قرابت بسیار بالا هستند.بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی افغانستان در13 سال اخیراین کارشناس مسائل بین‌الملل به وضعیت قومی و اجتماعی و اقتصادی افغانستان اشاره کرد و با بیان اینکه وضعیت اجتماعی و اقتصادی افغانستان در طول 13 سال اخیر دارای رشد خوبی بوده، گفت: گسترش جدی نهادها و تشکل‌های مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد، بهبود و ارتقای امکانات ارتباطی، اطلاعاتی و مخابراتی، حرکت به سمت کاهش فقر، گام‌های بلند در عرصه‌های بهداشتی و درمانی و تلاش‌های بی‌وقفه دولت و نهادهای بین‌المللی در افغانستان بخشی از رشد و توسعه 13 ساله اخیر افغانستان است.

مقصودی افزود: جامعه جنگ‌زده افغانستان به سرعت در حال فاصله گرفتن از وضعیت قبلی خود است، ولی شکاف‌های طبقاتی نیز در این کشور مشاهده می‌شود.ایران در افغانستان از مزیت نسبی برخوردار استمقصودی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران در افغانستان از مزیت نسبی برخوردار است، گفت: در حوزه صنایع دستی، شیلات، بسته‌بندی کالا و تولید آبمیوه می‌توان با افغانستان تجارت خوبی داشت، این در حالی است که چینی‌ها و ترک‌ها تلاش دارند تا بازار افغانستان را به‌ دست گیرند.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به عدم تحقق انتظار و وعده بازسازی و رونق سریع اقتصادی و اجتماعی توسط کشورهای منطقه و فرامنطقه افزود: بعد از حمله و اشغال سریع افغانستان توسط آمریکا و متحدانش و همچنین سقوط دولت طالبان و به قدرت رسیدن «حامد کرزی»، جامعه سیاسی افغانستان انتظار بازسازی اقتصادی و سرعت سریع توسعه سیاسی و اقتصادی و همچنین اجتماعی و فرهنگی خود را داشت که متأسفانه این انتظار تحقق نیافته است.وی از غرب به‌ دلیل عدم تحقق وعده‌های خود در اجلاس بن و پاریس در خصوص کمک به بازسازی این کشور انتقاد کرد.ایران می‌تواند به اوضاع فرهنگی افغانستان کمک کندمقصودی گفت: وجود اشتراکات فراوان، قرابت فرهنگی و تمدنی بین دو ملت افغانستان و ایران و همچنین زبان و رسوم مشترک و آداب نزدیک به هم می‌تواند به دو کشور کمک‌های شایانی کند.

وی افزود: کتاب در محافل دانشگاهی و علمی افغانستان به شدت نایاب است، در حالی که ایران می‌تواند از این ظرفیت استفاده فراوانی کند.مقصودی اظهار داشت: از 150 دانشگاه در افغانستان 90 دانشگاه خصوصی است و اساتید خارجی دانشگاه‌های این کشور نیز از ایران، هندوستان و پاکستان هستند.وی خاطرنشان کرد: در کلاس‌های درس افغانستان توجه جدی به الگوی توسعه ایران، ترکیه و مالزی می‌شود، ضمن اینکه جامعه افغانستان علاقه بسیار زیادی به تحصیل در ایران دارند؛ هر چند از پیامدهای آن نگرانند.

مقصودی گفت: بروز برخی ناامنی‌ها و همچنین مواردی از درگیری‌های نظامی و بمب‌‌گذاری‌های انتحاری از سوی نیروهای داعش و طالبان توانسته جامعه افغانستان را کمی ناامن کند.بحران حضور بیگانگان در افغانستان، چالشی جدی برای این کشوروی افزود: وجود دو احساس دوگانه برنامه خروج آمریکایی‌ها از افغانستان و همچنین بحران حضور بیگانگان در این کشور توانسته وضعیت سیاسی و امنیتی افغانستان را با چالش جدی مواجه کند.این کارشناس مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: علی‌رغم تلاش‌های دولت افغانستان صحنه فعلی این کشور عرصه جنگ و رقابت نیابتی و نیز فعالیت گسترده دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای و بروز چالش سیاسی‌ و امنیتی شده است.

وی اظهار داشت: فرمایش مقام معظم رهبری برای تحصیل رایگان کودکان مهاجر افغانستانی در ایران توانسته خرسندی و شادی فراوانی را در این کشور به‌ وجود آورد.این کارشناس مسائل بین‌الملل در پایان اظهاراتش گفت: فعالیت‌های فرهنگی، علمی و آموزشی بین ایران و افغانستان می‌تواند باعث نزدیکی بیشتر دو ملت شود.در حال حاضر با افغانستانی پویا روبرو هستیم

«سیدمحمد کاظم سجادپور» استاد دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه  از دیگر کارشناسان حاضر در این میزگرد نیز گفت: افغانستان از گذشته‌های دور با مشکلاتی مواجه و روبرو بوده که با ایستادگی خود توانسته این مشکلات را رفع و به سمت پیشرفت حرکت کند.وی افزود: در حال حاضر ما با افغانستانی روبرو هستیم که بسیار پویاست.

سجادپور اظهار داشت: افغانستان از مهم‌ترین موضوعات سیاست بین‌الملل است و خواهد بود، لذا باید به مسائل و تحولات افغانستان توجه جدی داشت.فهم مسائل منطقه بدون فهم لازم از افغانستان امکان‌پذیر نیستاین عضو هیأت علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه ایران تأکید کرد: نمی‌توان مسائل منطقه و بین‌الملل را بدون فهم لازم از افغانستان متوجه شد.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: فهم بیشتر از افغانستان به تعامل بیشتر ایران و افغانستان منجر خواهد شد.

سجادپور افزود: پیشرفت و امنیت ایران و افغانستان به هم پیوند خورده است.

این عضو هیأت علمی دانشکده وزارت خارجه ایران در پایان تأکید کرد: سرنوشت، امنیت و پیشرفت ایران و افغانستان به یکدیگر پیوند خورده است.

  • مجتبی مقصودی