چه چالش هایی هویت ایرانی را تهدید می کند؟ انجمن علوم سیاسی ایران دومین نشست خود را از سری نشست های نقد و بررسی کتاب برگزار کرد . در این نشست کتاب « بنیادهای هویت ملی ایران » اثر دکتر حمید احمدی که از سوی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده‌ است با حضور جمع کثیری از علاقمندان ، در دفتر جدید انجمن علوم سیاسی ایران مورد نقد و بررسی قرار گرفت . این نشست با حضور و مشارکت استاد کاوه بیات، دکترکاووس سیدامامی، دکتر مجتبی مقصودی و حمید احمدی در عصر روز 29/1/1390 برگزار شد . در ابتدا از مولف کتاب تقاضا شد که به طور مختصر این کتاب را معرفی کنند. دکتر حمید احمدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ضمن بیان اینکه مدتها بود که دغدغه ی پرداختن به بحث های قومیتی را داشته اظهار داشت که اثر دیگری نیز در همین زمینه به نام « قوم و قومیت گرایی در ایران : افسانه یا واقعیت » به رشته تحریر در آورده ، که تز دکترای ایشان است . در ادامه افزود که بحث هویت بحث کلان تری است و تحولی در ایران با آمدن گفتمان های جدید مثل  جهانی شدن و پست مدرنیسم رخ داد، که درونش بحث های هویت و ملیت و قومیت را داشت که اصالت چندانی برای بحث های هویتی قائل نیستند و به جای اصالت بیشتر بر تفاوت تاکید می کنند ، یا نظریات اندرسن ، هابسباوم ، ارنست گلنر و دیدگاه های دیگری که مباحث هویتی اروپا را دنبال می کردند؛ این نظریه پردازان هویت و ملیت را پدیده ای جدید می دانستند که در دوره ی مدرن حادث شده است ، اما  نظرات آنها برای تحلیل و تبیین وضعیت جامعه و کشور ما متناسب  نمی باشد. دکتر احمدی ضمن بیان اینکه سعی کرده که با توجه به آن نظریات هویت را بررسی کند و به بررسی چالش ها ی بنیادی هویت بپردازد و به این سوال پاسخ دهد که جایگاه هویت ملی در ایران چیست ؟ و اینکه سرنوشت و آینده ی هویت ملی ایران چه خواهد بود ؟ چه دیدگاه هایی نسبت به هویت ایرانی وجود دارد ؟ در ادامه دو دیدگاه سنتی و مدرن را که بر اساس ملاک های متدلوژیک در نظر گرفته شده را برای هویت ایرانی برشمردند . وی افزود پس از آن به این موضوع پرداخته شده که بنیادهای  هویت ملی ایران از چه عناصری تشکیل شده است ؟ و در ادامه ایشان به چالش هایی که هویت ایرانی را تهدید می کند، پرداختند. از بحث جهانی شدن گرفته تا مسائل دیگری نظیر مسائل توسعه سیاسی ، چالش های دموکراسی تا حقوق اقلیت ها و ........ .   مولف کتاب ضمن بیان اینکه سعی شده به گونه ای هویت ملی ایرانی را طراحی کنیم که به نیازها پاسخ دهد و چالش های موجود تا حدی رفع شود و در همین راستا از بحث ها ی متدلوژیک و معرفت شناسی علوم استفاده شده است. دکتر احمدی در ادامه افزود در کتاب یاد شده به این موضوع پرداخته است که چگونه می توان هویت ایران را بازسازی کرد ؟ تا به نیازها پاسخ گوید و آن چالش ها را  تا حدودی بر طرف سازد . این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ضمن بیان نظر خود در رابطه با هویت ایرانی که پدیده ای ابدی و ازلی نیست ، افزود نگاه سازنده گرایان را که می گویند هویت برساخته ی اجتماعی است قابل قبول می داند، ولی نکته این است که این برساخته شدن چه زمانی شکل گرفته است؟  باید این مسئله را قبول کنیم که این هویت برساخته شده و شکل گیری حتی ازگفتمان اسلامی خیلی کهن تر است و مربوط به دوران پیش از اسلام است ، این هویت در طول زمانه ساخته و بازسازی شده است و در هر دوره ای ما با چالش هایی مواجه بودیم و در طول تاریخ فرهیختگان ایرانی هویت را به گونه ای بازسازی کرده اند که به نیاز ها پاسخ گویند به گونه ای که چالش ها برطرف شود .دکتر احمدی در ادامه افزود مسئله مهم در شرایط کنونی این است که امروزه چگونه می توان این چالش ها را برطرف ساخت ؟ به همین دلیل ما با استفاده از چارچوبه های متدلوژیک و نظریات فلسفه ی علم به بررسی این مسئله پرداخته ایم  که هویت را می توان بازسازی کرد یا نمی توان بازسازی کرد ؟ که در این راستا دیدگاه های توماس کوهن ، کارل پوپر ، توماس لاکاتوش را مورد بررسی قرار داده است . در این رابطه که بعضی ها دیدگاه انتقادی دارند نسبت به هویت ملی ، و حتی این سوال را مطرح می سازند که آیا هویت ایرانی وجود دارد یا خیر ؟ و نفی کننده ی هویت ایرانی می باشند . دیدگاه خود را این گونه بیان داشت که در علوم انسانی مفاهیم تداوم دارند و همانند رودخانه ای است که نمی توان انقطاع کرد . حال در آینده تاثیر می گذارد و گذشته نیز در حال تاثیر می گذارد . دکتر احمدی با بیان اینکه دیدگاه های پوزیتویستی پوپر و کوهن جواب نمی دهد دلیل آن را تاکید آنها بر انقطاع بیشتر دانست و افزود که برای بحث هویت ایرانی این نظریه ها جواب نمی دهد . لاکاتوش تحول علم را دارای ساختار خاصی می داند که گذشته ای دارد و انقطاعی صورت نمی گیرد بلکه بازسازی می شودو کم و زیاد می شود . دکتر احمدی با بیان اینکه لاکاتوش بحث هسته های سخت را در نظر می گیرد و من نیز این روش را به کار گرفته و این سوال را مطرح کردم که هسته سخت هویتی ایران که در طول زمان ساخته شده است چیست و امروزه چالش های محیطی برای  هویت ایرانی چیست ؟ مولف کتاب اظهار داشت که با استفاده از بحث نیازها در علوم انسانی این بحث را مطرح کرده و بسیاری از چالش های هویتی ایران در پنج نیاز میداند : ا) نیاز به آزادی های  سیاسی 2) نیاز به  توزیع امکانات اقتصادی بین همه شهروندان 3) نیاز جنسیتی یعنی بحث برابری زن و مرد 4) نیاز اقلیت ها به برابری5) نیاز دیگر به نیاز جوانان بر می گردد .و در ادامه این بحث را مطرح کرده که ضمن حفظ آن هسته سخت هویت ایرانی که مهمترین عنصر سرزمین است و عنصر دیگر جغرافیا ، تاریخ ، فرهنگ و نظام سیاسی بر این نکته تاکید کردند که منظور از نظام سیاسی  Iranian state  است . دکتر احمدی با اشاره به اینکه امروزه چگونه می توان به آن نیازها پاسخ گفت ؟ این مطلب را بیان کردند که اگر با استفاده از چارچوب معرفت شناسی ما به یک عنصر فراموش شده ی ایران توجه کنیم، می توان هویت ایرانی را بازسازی کرد و به نیازها پاسخ داد و آن بحث توجه به مردم است یعنی عنصر مردم به عنوان یک فرضیه های عقلی گرفته شود و به عنوان بخشی از هویت ایرانی در نظر گرفته شود . وی افزود هنگامی که می گوییم ایران تاریخ ، فرهنگ ، جغرافیا ،دولت  و مردم آن را هم باید در نظر  بگیریم و نیازهای این مردم مهم میباشد . همچنین در این قضیه بحث های دموکراسی ، توسعه اقتصادی ، اقوام ایرانی و برابری زن و مرد مورد توجه قرار می گیرد. اگر به این سوال ها پاسخ دهیم به خیلی از چالش ها پاسخ گفته ایم . این ترکیبی از تاریخی بودن هویت است و نگاه های مدرن است .   هویت پدیده ای ابدی و ازلی نیست  بلکه در بستر جامعه و از تقابل بین انسان ها و از تقابل خود و دیگری  شکل می گیرد.     در ادامه دکتر حبیب الله فاضلی مجری این نشست بیان کردند که اثر مذکور در سال 1389 توانسته برنده جایزه بین المللی فارابی شود و پس از آن نقدهای بسیاری از این کتاب در مطبوعات به عمل آمد که یکی از مهمترین این نقدها، نوشته ی استاد کاوه بیات است که درفصلنامه گفتگو به چاپ رسیده است. در ادامه استاد کاوه بیات اظهار داشتند که تحقیق و پژوهش در رابطه با هویت ، بحث جدیدی نیست اما آنچه اثر دکتر احمدی را متمایز می کند ، توجه به  استمرار تاریخی دراین پژوهش است . وی افزود مولف کتاب سالهاست که این موضوع را دنبال می کند و در این زمینه کتابی به نام قوم و قومیت گرایی تالیف نموده اند ولی آخرین اثر دکتر احمدی که حاصل سالها تأمل و تحقیق در این زمینه است اثری پخته و سنجیده است. یکی از ویژگی های که این اثر را از دیگر آثار موجود در این زمینه متمایز می کند این است که در این پژوهش به چالش های هویتی ایران پرداخته شده  است و ضمن آشنایی  ایشان با طیف وسیعی از این آراء که در این زمینه مطرح می باشد و تاکید ایشان بر نقش راهگشا و راهنمای این آراء در فهم مقوله در تقید ایشان است به لحاظ داشتن اشراف ایشان به ویژگی های تاریخی و جغرافیایی این سرزمین و لزوم آغاز این حرکت از خاستگاه تاریخی و نه بالعکس که راه ساده تر و دلپسند تری نیز هست . در توضیح این مقوله می   توان به رهیافت تاریخ نگر و جامعه شناسی تاریخی نگر بحث های هویتی  اشاره کرد. استاد بیات با تاکید بر این نکته تاکید کردن که هویت ایرانی محصول قرن بیست و یکم نیست بلکه پدیده ای تاریخی است که به صورت مرحله ای و در طی سالها شکل گرفته است . و در بررسی تاریخی و جامعه شناختی براین هستند که ریشه های ملت و ملیت و پیدایی آن در شکل گیری  هویت ملی ایران است؛و باید   چهار  نکته اساسی را در این راستا مورد توجه قرار داد  1)  بیرون کشیدن نظریه از دل مسائل تاریخی ، اسنادی ، میدانی و اظهار نظر درباره ی چند و چون هویت و نقش آن 2) اهمیت زمان و مکان و اهمیت آن در هر گونه مسائل هویتی و قومیتی  3) توجه به مسائل تاریخی در مورد رابطه با هویت ایرانی 4)  نقش فعال و نه منفعل کارگزاران انسانی و نخبگان فرهنگی و سیاسی ایران در شکل دهی و باز شکل دهی به هویت ملی در فرآیند تاریخی  . بیات در ادامه افزود به عقیده ی نویسنده ذکر  این نکات مبنی بر نفی دیدگاه های مدرن و پست مدرن در این زمینه نیست بلکه با پاره ای از این نکات تاکید بر برساخته بودن هویت و ملیت به عنوان برساخته اجتماعی درخور توجه هستند .  نگاه جامعه شناسی به هویت و ملیت ایرانی نیز این نکته را می پذیرد که هویت پدیده ای ابدی و ازلی نیست  بلکه در بستر جامعه و از تقابل بین انسان ها و از تقابل خود و دیگری  شکل می گیرد . استاد بیات  در ادامه در طرح  اهمیت  کتاب به مخاطراتی که هویت ایرانی را تهدید می کنند اشاره و تاکید کرد که بروز اشکال تند و افراطی یکی از مسائلی است که ناسیونالیسم ایران را مورد مخاطره قرار می دهد . دیدگاه های افراطی هیچ گاه گفتمان مسلط بر ناسیونالیسم ایران نبوده و دیدگاه های مربوطه همیشه در حاشیه نگه داشته شده اند . بین هویت ایرانی و هویت ملی ایرانی تفاوت وجود دارد ؟    منتقد دوم این نشست دکتر کاووس سید امامی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) بود که در ابتدا بیان داشتند که متاسفانه در جامعه ما سنت نقد وجود ندارد و در همین زمینه یکی از جملات پوپر را ذکر کرد که " تنها  راه  پیشرفت علم نقد است " . در ادامه به بیان انتقادات خود از کتاب مورد نظر پرداختند. به نظر دکتر سید امامی یکی از موضوعاتی که در کتاب حل نشده ، تفاوت بین هویت ایرانی و هویت ملی ایرانی است . آنچه که هویت ایرانی می نامیم شامل برخی شناسه های مهم  مثل  زبان فارسی و بسیاری از شناسه های تاریخی است   که در طول تاریخ تداوم یافته  و شواهدی از آن را از زمان قدیم تا بحال پیدا می کنیم و مهمترین مأخذ و حافظ هویت ایرانی را ادبیات ایران در ادوار پیشین دانستند  .  و این حکم نوعی فرهنگ متعالی را پیدا کرده که برای خیلی از اقوام قابل فهم بوده است و همینطور روایت هایی که در خاطره ی جمعی مردم در طول این دوره به جا مانده است و مدام بازگو شده است .دکتر سید امامی اختلاف نظر خود را با مولف کتاب در زمینه ی شکل گیری هویت این چنین بیان داشتند که  آن چیزی که ما هویت می نامیم محصول یک فکر جمعی  و پدیده ای مدرن می باشد  . مفهوم ملت و ملی به زمانی بر می گردد که دولت های ملی ، امپراطوری ها ، دولت  شهرها شکل می گیرند . بنابراین از زمان برساخته شدن چیزی به نام هویت ملی بیشتر از دو قرن می گذرد . ما جزء ملت ها یی هستیم که این هویت ملی بین ما جا باز کرده است ؛ و نباید آن را پدیده ای  ازلی و جوهری بنامیم و همینطور آنرا یکپارچه بدانیم از سوی دیگر آن را تک بعدی و تک قومی ببینیم  اما  دکتر احمدی  اساسا تفاوتی بین هویت ایرانی و هویت ملی ایران قائل نشده اند .در ادامه وی این سوال را مطرح کرد که چگونه می توان گفت که همه مردم در همه قلمرو ها یک هویت خاص داشته اند ؟ با توجه به نقشه های قدیم می بینیم که یک دولت مرکزی وجود نداشته و حتی نام ایران برای نخستین بار در زمان ساسانیان به کار رفته است . اینکه از هویت ملی ایران بحث کنیم جای بحث دارد. دکتر سید امامی  در رابطه بحث قوم و قوم گرایی در ایران بیان کردند که با توجه به نوشته های دکتر احمدی ، ایشان قوم و قومیت را محصولی مدرن می پندارند در حالیکه این کار را برای هویت ملی و ایرانی انجام نمی دهند . نویسنده نمی گوید که تا دوران مدرن مسئله ای به نام ملی وجود ندارد و به دلیل عدم وجود مسئله ای به نام ملی چیزی به نام قومی هم وجود ندارد . و این مسئله از جایی به وجود آمد که شاهان این ملک خواستند پروژه ملی سازی را اجرا کنند . وی بیان داشت که نویسنده می پذیرد که هویت یک برخاسته اجتماعی است و این محصول پیامدهای تاریخی پیش و پس از ورود اسلام می باشد. دکتر سید امامی  مشکل را در این بیان داشتند که نویسنده در نهایت هویت ایرانی را در چیزی تثبیت می کنند . به عبارت دیگر به آن جوهر و ذات می بخشد. در حالیکه وی هویت  را امری سیال می داند  که در شرایط مختلف  تغییر می کند و این بر ساخته گرایی لزوما ربطی به برساخته بودن اجتماعی ندارد که هویت را امری سیال ، ناپایدار ، رابطه ایی و موقعیتی بداند ، حتی این امکان را می دهد که در دنیای امروز با توجه به جهانی شدن افراد بتوانند با توجه به پایگاه های هویتی شان و موقعیت های خودشان بتوانند یک ترکیب هویتی از انواع ذخایر فرهنگی مختلف که وجود دارد مثل اسلام ، ایران و غیره برای خودشان دست و پا بکنند و این امکان وجود دارد .  عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تقسیم بندی خود را از هویت شامل هویت فردی و جمعی ذکر کرد . وی افزود هویت ملی در طول تاریخ یکی از انواع هویت بوده که به سختی صورت گرفته است .  دکتر سید امامی در ادامه افزود با توجه به شواهد تاریخی در ایران تا پیش از شکل گیری دولت_ملتها مردم این سرزمین با گروه قومی خود همانند سازی می کردند و کوچکترین اجتماعی را که عضوش بودند هویت اصلی خودشان می دانستند . و این نکته را خاطر نشان شدند که با نویسنده در این موضوع موافقند که گوناگونی هویتی در ایران نافی احساس تعلق به جامعه ای بزرگتر نبوده است اما علت این وابستگی دولت سیاسی مرکزی نبوده است و دلیل آن را در این نکته دانست که هیچ وقت دولت سیاسی مرکزی وجود نداشته است . در ادامه دلیل حفظ هویت را نه دولت سیاسی بلکه وجود یک نوع فرهنگ عالیه و ادبیات فارسی  دانست .  دلیل بروز دیدگاه های افراطی برخورد دولتها دانست که با پروژه های همسان ساز به انکار نشانه های قومیتی پرداختند.  وی در پایان صحبت های خود را این گونه خاتمه دادند که بحث های دکتر احمدی را یک نوعی بازگویی دولت مدارانه از تاریخ ایران است  .  دکتر سید امامی در پاسخ به این سوال که هویت ایرانی را در چه چیزی می دانند به زبان فارسی و برخی سنت ها مثل نوروز اشاره کرده و افزود اینکه ما خودمان را در برابر ملت های دیگر می دانیم پدیده ای مدرن می باشد .                     جایگاه مطالبات معقول و حداقلی گروه های قومی کجاست ؟   منتقد سوم نشست رییس انجمن علوم سیاسی ایران و دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی ، دکتر مجتبی مقصودی بود که در ابتدا به طرح نکات مثبت خود از اثر پرداخت و کتاب بنیادهای هویت ملی ایران را کتابی روشمند در حوزه مطالعات هویتی به ویژه هویت ایرانی ارزیابی کرد و تلاش نویسنده در دسته بندی، چارچوب بندی، مدلسازی و الگو سازی در حوزه ی  هویت ملی ایران را قابل طرح و توجه دانست ساده سازی موضوعات و مفاهیم کلیدی و نیز پختگی و اشراف نویسنده بر حوزه مطالعات هویتی و ملی و توجه ایشان به تحولات جهانی مثل جهانی شدن را از دیگر نکات مثبت این کتاب برشمردند .  ایشان با تقسیم بندی انتقادات خود به سه حوزه ی نقد محتوایی ، نقد روشی و نقد شکلی؛ این گونه مطرح ساختند که با مطالعه اثر در می یابیم که رویکرد اثر بیشتر سلبی است تا ایجابی. در واقع خط مشی مولف محترم کتاب رویکرد تقلیل گرایانه نسبت به آثار دیگران است. کم اعتبار سازی و بی اعتبارسازی مطالعات و یافته های دیگر پژوهشگران و صاحبنظران هسته اصلی مباحث را تشکیل می دهد. به علاوه، در بهره گیری از منابع و ارجاعات گاه گزینشی عمل شده است.    از نظر نویسنده کتاب تحولات قومی در ایران، در کتاب  بنیادهای هویت ملی ایران، موضوع عدالت درمیان نیازهای پنجگانه جامعه ایران دو بار مطرح شده است. یعنی یک بار در ذکر نیاز به عدالت اجتماعی و اقتصادی و دسترسی به فرصت ها و امکانات ملی برای همگان و بار دیگر در ذکر نیاز به توزیع عادلانه ی ثروت ملی در مناطق گوناگون کشور. در حالی که دو موضوع و نیاز مطروحه  تکراری با هم قابل ادغام هستند و کم و بیش از یک جنس اند؛ بنظر می رسد دو مفهوم توسعه و امنیت در اثر مورد غفلت واقع شده است و می توانست به نیازهای اساسی جامعه ایران اضافه گردد.   دغدغه ی توسعه و امنیت از مهمترین دغدغه های جامعه ی ما در دوران مدرن است. به عنوان مثال بعد از انقلاب مشروطیت به دلیل بروز هرج و مرج و ناامنی، نیاز جامعه به ثبات و امنیت بیش از پیش احساس شد، تا جایی که برای تامین این نیاز اساسی آزادی به قربانگاه امنیت فرستاده شده است. با چنین اهمیتی مناسب تر بود که در کتاب به مقوله توسعه و امنیت بیشتر پرداخته می شد.   در حالی که درعنوان فرعی کتاب، هویت ملی شهروند محور درج شده است،  موضوع شهروندی و  شهروند محوری به وجه لازم پرداخته نشده و توضیح داده نشده است و به کلیاتی در مورد نقش مردم اشاره شده است. هم چنان که علیرغم انتخاب رویکرد تاریخی و روش شناسی مبتنی بر جامعه شناسی تاریخی و براساس چارچوبه های مطالعاتی لاکاتوش از سوی مولف کتاب، که منطقا پدیده های اجتماعی، وقایع و رویدادها باید با توجه به استمرار و پیوستگی تاریخی خود مورد مطالعه قرار دهد و انقطاع تاریخی و بی توجهی به آن را یکی از آسیب های جدی در بررسی هویت ایرانی ارزیابی می داند. در این اثر این رویکرد مورد پیگیری قرار نمی گیرد. به عنوان نمونه در طرح پیشنهادی کتاب در توصیه وکاربست راهبرد شهروند محوری در جامعه ی ایران  به پیشینه پژوهش های معطوف به شهروندی پرداخته نمی شود تا جایی که مخاطب احساس می کند این الگو برای اولین بار در کشور مطرح شده است. در واقع بی توجهی به روش شناسی مبتنی بر جامعه شناسی تاریخی در دیدگاه های لاکاتوش که پیوند گذشته و حال را مطرح می نماید در تدوین کتاب مغفول مانده است .   برای روشن شدن ذهن مخاطبین برخی از واژگان همانند محور سخت و سازنده، کمربند محافظ، فرضیه های کمکی متغییرها، محیط در حال دگرگونی نیازمند ذکر مثال و توضیح بیشتر می باشد.   دکتر مقصودی توجه به جریانهای افراطی کردی را در کنار دو جریان و ایدئولوژی الحاق گرایانه ی عربی و ترکی لازم دانستند؛ موضوعی که کمتر بدان توجه شده است، به ویژه در پناه تحولات سال های اخیر که فعالیت های برخی از الحاق گرایانه قوم گرایان افراطی کرد  در پناه حمایت های منطقه ای و بین المللی به نحوی گسترده تر شده است.    جهت گیری و حرکت جدید به سمت طرح هویت ملی شهروند محور در این کتاب  از جمله نکات مورد توجه ناقد بوده که این رویکرد جدید نویسنده را مثبت ارزیابی کرده و آن را تحولی مهم و مثبت هر چند تاحدودی دیرهنگام در سیر فکری این پژوهشگر ایران گرا دانستند و با توجه به اینکه گروه های قومی در یکی- دو دهه اخیر بیشتر حقوق گروهی و جامعه محوری  را در برابر شهروند محوری مطرح کرده اند؛ پذیرش این مؤلفه، واکنش دفاعی در برابر این امواج جدید دانستند.    فقدان ظرفیت های شهروندی در جامعه ی ایران از جمله آسیب هایی است که مناسبات اجتماعی و هویت ملی را آسیب پذیر می سازد. تامین نیازهای مردم و جامعه ایران بدون هیچ تبیض و گریز و به شکل برابر شرط بقاء هویت ملی ایرانی در جهان پرمخاطره کنونی است.   نویسنده کتاب قومیت ها و نقش آنان در تحولات سیاسی دوران محمد رضا پهلوی افزود آنجا که در کتاب به چالش های فرا روی هویتی پرداخته می شود تنها از منظر جهانی شدن ونقش عوامل خارجی به این آسیب ها نگریسته می شود و به چالش های برخاسته از نیازهای داخلی کمتر توجهی نشده است. پرداختن تک بعدی به چالش های هویتی ایران، این طرز تلقی را ایجاد می کند که چالش هایی که در برابر هویت ایرانی وجود دارد تنها برآمده از عوامل، زمینه ها و بسترهای خارجی است. حال آنکه همه واقعیت این نبوده، به علاوه در دوران کنونی نمی توان میان نیازهای داخلی و خارجی تفکیک قائل شد .  رئیس انجمن علوم سیاسی ایران اظهار کرد که در تقسیم بندی صورت گرفته از هویت به سه نوع شخصی ، اجتماعی و ملی پرداخته شده است حال آنکه شایسته بود که به هویت های فراملی و سطح بین المللی هویت هم توجه می شد. به علاوه در کتاب مطرح گردیده است که هیچ گاه هویت دینی در برابر هویت ملی  و هم سطح آن و به ویژه نفی کننده آن نبوده است .در حالیکه در خصوص برابری دو مفهوم هویت دینی و هویت ملی در عمل و در شواهد با تناقضاتی مواجه بوده ایم و به نظر می رسد که برجستگی و اهمیت هویت ملی در برابرهویت دینی بیشتر یک شعار بوده است تا واقعیت. به طوریکه که پس از پیروزی انقلاب اسلامی هویت ملی و هویت دینی هم سطح هم تلقی نشده اند و بعضا تلاش شده است تا هویت دینی پررنگ ترشده و برجسته سازی شود همانطور که پیش از پیروزی انقلاب نیز تلاش برای برجسته کردن هویت ملی در مقابل هویت دینی بوده است.   برخلاف نظر مولف در خصوص بی تاثیر بودن نظام بین الملل در شکل گیری هویت و ملیت ایرانی، نظام بین الملل را در شکل گیری هویت و ملیت  ایرانی بی تاثیر ندانسته، افزودند   که کشورمان  تحت تاثیر امواج ناسیونالیسم در کشورهای همسایه و تحولات منطقه ای و بین المللی در جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم کم و بیش بوده است.  نکته دیگر اینکه در طرح دیدگاه قوم محور به هویت ایرانی، بیشتر به دیدگاه افراطی آن پرداخته شده است و دیدگاه های معتدل و میانه نادیده گرفته شده است ، این سوال مطرح می شود که جایگاه خواسته های معتدل و میانه قومیت ها کجاست ؟   در پایان نشست، دکتر احمدی نویسنده ی کتاب به پاسخگویی نقدها اشاره پرداختند و با ذکر این نکته که تفاوت میان هویت ایرانی و هویت ملی مورد پذیرش ایشان نبوده، با طرح این سؤال که ایران چه معنایی دارد؟ معنای ایران را سرزمینی دانستند که دارای تاریخ ، اسطوره ها و مردم است. همچنین تأمل بر مفاهیم ملت و ملی را ضروری دانستند؛ و ضمن تفکیک مفهوم ملت ( (nation و ملی ( (nationalismمفهوم ملی را مفهومی مدرن دانستند اما در رابطه با مفهوم ملت آن را مفهومی کهن دانستند. ملت را شامل سرزمینی دانستند که مردمی دارد و این مردم نسبت به تاریخ خود آگاهی دارند. پس اگر ملت وجود داشته این ملت سرزمینی داشته و این سرزمین مرزهای مشخصی داشته ضمن اینکه تاریخ و اسطوره هایی نیز داشته ، این سرزمین دارای یک رهبر سیاسی و دولت بوده است .و با بیان اینکه مردم تعلق خاطر و علاقه به سرزمین خود داشته اند واژه ی ملت را واژه ای کهن دانست و این پرسش را مطرح نمود که آیا مفهوم ملی مفهومی جدای از ملت است و این مفاهیم با هم متفاوتند؟   این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه، مفهوم ملی ایرانی از گذشته دور وجود داشته است، ضمن تاکید بر مفهوم هویت ملی ایرانی، تفکیک بین مفاهیم ملت و ملی را بی معنی برشمردند، اما مفهوم ناسیونالیسم را مفهومی مدرن دانستند و به نظرآنتونی اسمیت استناد کردند که ملت مفهومی کهن اما ملی مفهومی مدرن است .  ما تنها یک ایران داشته ایم و این ایران یک تاریخ پیوسته دارد و پادشاهان ایرانی بر کل ایران حاکمیت داشته اند و اقوام ایرانی به این فرهنگ متعالی احساس تعلق خاطر داشتند و ادعای اینکه چند ایران درون ایران قرار داشته را نفی کرد. وی با بیان اینکه در ابتدا گروه های چپ  بحث های قومی را  مطرح کردند و سپس گرو ه های قومی، افزودند که اینگونه مفاهیم در ایران همواره تابو بوده است و بیان چنین مفاهیمی شالوده شکنی بود هدف خود را از بیان مسئله ی قومیت ها طرح این سؤال دانست که چرا قوم و قومیت در ایران سیاسی شده است؟ وی در ادامه اشاره داشتند که در آثار خود و به ویژه در کتاب قوم و قومیت گرایی، قصد نفی اقوام را نداشته و افزود که میان اقوام ایرانی و اقوام دیگر کشورها تفاوت وجود دارد. هرچند قوم و قومیت درگذشته وجود داشته است ، باز هم  ناسیونالیسم و سیاسی شدن اقوام را مدرن دانستند .     از نظر دکتر احمدی علت سیاسی شدن مسئله ی اقوام رهبران و توطئه ی خارجی دانسته شده ، ضمن بیان اینکه منظور از توطئه ی خارجی چیست؟ به مفهوم توهم توطئه اشاره کردند که بر مبنای یک تصوراتی قرار دارد که علت وجودی خارجی ندارد. ولی international politic ، capitalism world system را از جمله مفاهیم علمی دانست که تاثیر آن برمسایل قومی و ملی ایران غیر قابل انکار است. اتحاد جماهیر شوروی فرقه ی دموکرات در آذربایجان و حزب دموکرات کردستان را به وجود آورد و اسناد استالین هم منتشر شده است، همه اینها دال بر وجود اسناد و مدارک است.    یک بعد سیاسی شدن اقوام عنصر خارجی بوده و یک بعد آن هم عنصر داخلی بوده است . به فصلی از کتاب خود ارجاع داد که آن را مهمترین فصل دانسته، که در آن بیان شده که علت سیاسی شدن قومیت در ایران دولت مدرن است، در کنار عناصر بین المللی و در کنار نخبگان سیاسی به فاکتور های   "سیاست بین الملل" و " دولت مدرن" اشاره کردند.  به دولت مدرن که دموکراتیک نبود و نخبگان سیاسی را مشارکت نداد و یک نظام اقتدار گرا ساخت و باعث طرد نخبگان شد تاکید کردند؛ که با وجود یک دولت دموکراتیک عامل خارجی نمی تواند وارد شود .     موضوع برساخته بودن هویت اجتماعی و ازلی بودن امر هویت از جمله دیگر نکاتی بود که در پاسخ در جلسه نقد و بررسی کتاب توسط دکتر حمید احمدی مورد توجه قرار گرفت. از نظر ایشان هویت به مرور زمان  توسط نخبگان ذات پیدا می کند در مقابل این مسئله را نفی کرد که هویت ازلی و ابدی است. چنان که عنصر اساسی هویت ایرانی را سرزمین ایرانی دانست .     در پاسخ به انتقاد یکی از منتقدین که مقوله توسعه و امنیت را از جمله نیازهای مهم جامعه ایران دانسته که در کتاب مغفول مانده است، نویسنده کتاب بنیادهای هویت ملی ایران اظهار داشتند که این مقولات به صورت غیر مستقیم در درون متن وجود دارد.   در خاتمه نشست به پرسش های مطروحه از سوی حضار نیز پاسخ داده شد. منبع: سایت انجمن علوم سیاسیگزارش: فاطمه جلالیعکس: محمد آوخ